Wat is huidhonger?

Als je naar het begrip huidhonger onderzoek doet, dan blijkt het al veel langer te bestaan in de baby- en ouderenzorg. In het woordenboek wordt het omschreven als:“Sterke behoefte aan lichamelijk contact, aan aanraking via de huid, zoals die bij baby’s en bejaarden manifesteert; ook in algemenere of seksuele zin”.

Pasgeboren baby’s hebben sterke behoefte aan huidcontact. Aanraking is belangrijk voor hun groei. Het is de eerste vorm van communicatie van een mens. Tijdens het aanraken maken we het knuffelhormoon oxytocine aan, dat zorgt voor stressvermindering. Een gebrek aan dit hormoon heeft emotionele en fysieke consequenties. Menselijke aanraking is een vereiste voor het menselijk welzijn.

Die behoefte aan lichamelijk contact herken ik bij mijn eigen kinderen. Als ik mijn zoontje van zes naar bed breng en hij ligt lekker warm in zijn bed, dan roept hij steevast: Ik wil een knuffel mama, …een hàrde knuffel. Dan slaat hij zijn armen om mijn nek, drukt mij zo hard tegen zich aan, wang aan wang, dat ik zowat fijngeknepen word.

Maar de huidhonger-projecten op de Artemis Academie hebben niks met baby’s of ouderen te maken. Het project van Romy Rouffaer was een conceptboek voor de visual merchandising voor het modemerk Humanoid en het andere project was de campagne ‘Save the Hug‘ van Carlijn Andriessen. Wat is de aanleiding voor deze projecten, vroeg ik mij af.

Eenzaamheid

Dat is allereerst eenzaamheid. Eenzaamheid is één van de grootste sociale uitdagingen van de toekomst. Onderzoek laat zien dat eenzaamheid niet alleen bij ouderen voorkomt, maar óok bij jonge mensen. Vooral in de drukke, grote steden is er steeds meer eenzaamheid. Waar meer mensen zijn, kijken mensen gek genoeg ook minder naar elkaar om als gevolg van de individualisering en de ver-ikte samenleving.

Volgens cijfers van het RIVM, is in Amsterdam Zuid in het gebied rond de ZuidAs 18% van de inwoners ernstig eenzaam, in Den Haag in de wijk Binckhorst ligt dit het hoogst op 29%, terwijl in Twente in het gebied rond Hellendoorn ligt dit percentage het laagst op 4%. Mensen die eenzaam zijn, missen dat het ergst: aangeraakt worden. Aanraken zorgt juist voor een minder eenzaam gevoel en voor verbinding. Om met Ann de Craemer te citeren uit haar artikel (Demorgen, 2018) over huidhonger: ”Zonder seks gaat niemand dood, maar wie nooit zachtjes en teder aangeraakt wordt, voelt zich als een plant die stilaan wegkwijnt”.

Technologisering

De tweede drijver van onze huidhonger is de technologisering van de maatschappij. Digitale technologie heeft, paradoxaal gezien, het ons mogelijk gemaakt continu in contact te staan met elkaar. We connecten en appen erop los met elkaar, wereldwijd, los van tijd en ruimte. Dat is precies ook de crux. Voor communicatie met elkaar hoeven we niet meer in dezelfde ruimte te begeven, een soort fysieke onthechting. De virtuele verbinding die we met elkaar hebben staat los van fysieke nabijheid en daarmee ook van menselijke aanraking. En er is geen app voor het gevoel van aanraking. De nieuwe Sanex campagne (Get Close) speelt in op fysieke nabijheid: Maak contact, kom dichtbij, verbind.

Die fysieke onthechting is wellicht ook een verklaring voor afnemende interesse onder jongeren voor fysieke intimiteit. Ze worden gevoelig voor ongemakkelijke ‘real life’ situaties. Het Zweedse modemerk Monki creëerde daarom de Hug Trench als ’s werelds eerste knuffel-geoptimaliseerde jas, waarmee je met je vrienden tegen je aan lekker kunt liggen in het park.

Seks

Nieuwe technologische ontwikkelingen als virtual reality en robotica hebben ook invloed op seks, de meest intieme vorm van huid-op-huid-contact. Seks met een robot wordt nu gezien als afstotelijk idee, maar kleine stappen worden reeds gezet. Het bedrijf Mytenga, ook aanwezig op de Holy Fuck avond, verkoopt levensgrote sekspoppen en binnenkort seksrobot Robin, die ook nog eens Nederlands spreekt. In België en Duitsland hebben de eerste sekspoppenbordelen hun deuren geopend met doorslaand succes. Het is misschien lastig voor te stellen een relatie of seks tussen een mens en een ding, maar het doet zich makkelijker voor op het moment dat iemand eenzaam is.

Vergrijzing

En dan speelt de vergrijzing absoluut een rol. In de ouderenzorg komt huidhonger veel voor. We krijgen te maken met meer (heel oude) ouderen, ouderen die eenzaam zijn, een partner missen en gebrek hebben aan een knuffel of warmte om zich heen. We hebben ouderen weggestopt in verzorgingstehuizen, geïnstitutionaliseerd. En afhankelijk gemaakt van het personeel voor extra aandacht en die liefdevolle aanraking waar zij stomweg de tijd niet voor hebben. Bij UP! een initiatief met een nieuwe kijk op ouder worden, besteden ze aandacht aan verlangen en lichamelijke intimiteit bij ouderen. En gaat het vaak niet vooral om aanraking? Is een vraag die ze zelf opwerpen.

En dan zijn er ook meer ouderen met Alzheimer, die als de dementie zich vordert, kunnen verkrampen in hun lichaam. In de TV-serie De Leeuwenhoek in het voorjaar van 2018 was te zien hoe de mantelverzorgers Adelheid Roosen en Hugo Borst mee mochten lopen in een Rotterdams verpleeghuis. Zij hebben allebei ervaring met een dementerende moeder. In de serie was te zien hoe vrij en spontaan zij zich voelden in het aanraken van de dementerenden. Voortdurend werd iemands hand gepakt, een zoen gegeven, een rug gestreeld en zelfs meegenomen in een warm bad.

In de zorg voor dementerenden, wordt daarom Snoezel-robot Paro ingezet. Paro is een zeehonden-robot met een zachte, witte vacht. Je kunt hem lekker strelen, aaien en knuffelen. Hij is uitgerust met meerdere sensoren. Hij reageert op aanraking en op geluid met staart- en oogbewegingen, zoals te zien is in dit filmpje. Deze Snoezel-robot vermindert de sociale isolatie en vrolijkt Alzheimer-patiënten op met zijn levendige gedrag.

Huid-op-Machine

Maar kan aanraking wel overgenomen worden door een robot of machine? Een vraag die ontwerper Dan Chen aan de orde stelt is zijn werk, gezien op de Dutch Design Week. Hij ontwierp een stervensbegeleidings-machine die je arm streelt, wanneer je je laatste adem uitblaast. Chen bevraagt in zijn werk of machines of robots in staat zijn om menselijke intimiteit en aanraking te vervangen.

Het Delftse bedrijf Holland Haptics, heeft een soort joystick (Frebble) ontwikkeld waarmee mensen elkaar kunnen aanraken real-time tijdens een Skype-gesprek. Wanneer je in jouw joystick knijpt, knijpt de joystick van je partner in zijn of haar hand. De Frebble is een voorbeeld van haptische technologie: technologie die je kunt voelen. Het is bedoeld om afstand te overbruggen, iets voor uitgezonden militairen en oma’s die hun kleinkinderen missen die aan de andere kant van de wereld wonen.

Technologie dringt de meest intieme delen van ons leven binnen: in gesprekken, bij seks en als we oud en afhankelijk zijn. En dan wordt het relevanter opnieuw na te denken over hoe het eruit ziet en aanvoelt. Dat doet ontwerper Tessa Petrusa in haar werk. In haar optiek, kunnen oppervlakken van technologische toepassingen zachter, responsiever en meer organisch zijn. Zij heeft 4D-printed skins ontworpen. Patronen van ‘skeletten’, ‘spieren’ en gewrichten’ worden 3D-geprint op stof dat met spanning is uitgestrekt. En wanneer de spanning van de stof wordt afgehaald, vouwt de stof zichzelf opnieuw op, in nog eens een nieuwe vorm. Zo ontstaan zeg maar 4D-printed skins. De vorm en details van de oppervlakken veranderen wanneer ze aangeraakt worden. Daardoor hebben ze een zachte, tactiele respons op aanraking. Wat ik heb begrepen op de Dutch Design Week, wil de ontwerper deze skins toepassen onder meer bij robots.

We zijn druk op weg technologie in te zetten om onze huidhonger te stillen. Maar kan een machine huid-op-huid contact vervangen? Zal technologie in staat zijn onze huidhonger te bevredigen? Een spannende vraag, die ik graag meeneem naar 2019.